Dionaea muscipula (muchołówka amerykańska)

Nazwa polska: muchołówka amerykańska
Nazwa angielska: Venus Flytrap
Nazwa łacińska : Dionaea muscipula J.Ellis

Synonimy :
Dionaea corymbosa Raf.
Dionaea sessiliflora Raf.
Dionaea sensitiva Salisb.
Dionaea muscipula J.Ellis  var. uniflora (Raf.)Raf.
Dionaea uniflora Raf.

Występowanie: Muchołówka pochodzi z przybrzeżnych równin południowo-wschodniej część Karoliny Północnej (North Carolina) i północno-wschodniej część Karoliny Południowej (South Carolina). W przybliżeniu jest to obszar w promieniu 120-150 km naokoło Wilmington (N.C.). Niszczenie naturalnych miejsc występowania muchołówki - osuszanie terenów podmokłych powoduje iż liczebność muchołówki ciągle się zmniejsza. Niekorzystne jest także ... zapobieganiem pożarom. Naturalne, często występujące pożary, powodowane głównie przez uderzenia piorunów, wypalały zarośla i małe drzewa które obecnie nadmiernie się rozrastają i zagłuszają światłolubne muchołówki.

Środowisko: W miejscu naturalnego występowania muchołówka rośnie na podmokłym piaszczystym, torfowym podłożu, na obrzeżach moczarów i bagien. Można ja znaleźć na otwartych, dobrze nasłonecznionych równinach i łąkach z rosnącymi gdzieniegdzie sosnami.

Ładnie wybarwiona pułapka

Wygląd: Muchołówka to bylina, rozmnażana z nasion potrzebuje trzy-cztery lata na osiągnięcie dojrzałości. Może żyć ponad 20 lat. Rozety liści dorosłych roślin mają przeciętnie 10-15 cm średnicy. Liść składa się z trzech części: pułapki która jest prawdziwym liściem, nasady (niewłaściwie nazywanej ogonkiem) i ogonka (to ten mały słupek łączący nasadę z liściem).

Wiosną muchołówka wypuszcza pęd kwiatostanowy o długości 20-30cm, na końcu którego wytwarza 3-10 białych kwiatów. Kwitnienie znacznie osłabia roślinę -- w następnym roku będzie rosnąć wolniej, wytworzy mniej liści. Jak tylko pojawi się pęd kwiatostanowy najlepiej od razu go usunąć. Tym bardziej że kwiaty nie są zbyt efektowne.

Muchołówka ma dwa typy liści -- rozety liści leżące na ziemi i liście na długich, wąskich ogonkach skierowane ku górze. Niektóre odmiany wytwarzają jedynie liście leżące na ziemi. Różne są kolory pułapek -- mogą być czerwone, różowe lub zielone. Muchołówka wypuszcza nowe liście przez całe lato. Starsze czernieją i usychają, należy je usunąć gdyż mogą się na nich rozwijać choroby grzybowe.

Gdy zbliża się jesień, jest coraz zimniej, dni stają się krótsze muchołówka wchodzi w okres spoczynku. Rośnie wolniej, dużo liści czernieje i zamiera a jeśli jakieś pozostały zielone to zamykają się powoli albo wcale się nie chcą zamykać. Początkującemu hodowcy może sprawić trudność odróżnienie okresu spoczynku od zamierania rośliny. Z reguły zamieranie rośliny przebiega gwałtowniej. Aby się upewnić można delikatnie odkopać bulwę - jeśli jest miękka, gnijąca to niestety oznacza koniec rośliny. Zimą, w okresie spoczynku należy zapewnić muchołówce niższą temperaturę: 1-10C.

Dobrze widoczne 3 włoski czuciowe

Łapanie zdobyczy: Spośród wszystkich roślin owadożernych muchołówka wykształciła najbardziej widowiskowy mechanizm łapania zdobyczy. Pułapka składa się z dwóch połówek liścia. Każda na brzegu posiada rząd długich ząbków. Na wewnętrznej stronie znajdują się po trzy (rzadziej cztery) włoski czuciowe. Owady, głównie muchy i mrówki, zwabione słodkim nektarem wchodzą do pułapki. Gdy tylko owad podrażni dwa włoski lub jeden dwukrotnie pułapka gwałtownie zamyka się. W pierwszej fazie nie jest zamknięta całkowicie. Dzięki temu małe owady mogą się wydostać z pułapki a roślina nie traci energii na trawienie małoznaczącego posiłku. Jeśli owad uciekł lub włoski były podrażnione przez np. krople deszczu pułapka otworzy się następnego dnia. Skąd roślina "wie" że nie ma zdobyczy? Gdy owad został złapany walczy - usiłuje uwolnić się. Ciągłe podrażnianie włosków czuciowych pobudza roślinę do mocniejszego zaciśnięcia pułapki i rozpoczęcia wydzielania soków trawiennych. Dlatego też najlepiej karmić muchołówkę żywymi owadami. Gdy mucha się nie rusza po zamknięciu pułapki należy przez kilka minut delikatnie (tak aby nie uszkodzić liścia) poruszać włoski czuciowe (np. cienkim drutem, wykałaczką). Inaczej prawdopodobnie następnego dnia pułapka otworzy się i mucha nie zostanie strawiona. Jeśli chcemy mieć całkowitą pewność że roślina da się oszukać można podczas karmienia naśladować bzyczenie muchy ;-). Trawienie zdobyczy trwa około tygodnia w zależności od wielkości ofiary. Liść wchłania składniki odżywcze i pułapka otwiera się. Gdy wiatr wywieje (lub deszcz spłucze) pozostałości posiłku pułapka jest gotowa do polowania na następne ofiary. Ilość cykli otwierania - zamykania jest ograniczona do kilku. Czasami --- gdy zdobycz była bardzo duża pułapka nie otworzy się ponownie. Lepiej unikać sztucznego zamykania pułapek dla zabawy ponieważ muchołówka niepotrzebnie traci na to energie.

Pułapki

Hodowla:

Oświetlenie: Muchołówka wymaga jak najwięcej słońca. Może stać w bezpośrednim świetle słonecznym lub częściowym cieniu. Im więcej światła dostarczymy roślinie tym ładniej wybarwi się na czerwono (oczywiście poza zieloną odmianą). W domu muchołówkę najlepiej hodować na słonecznym parapecie albo przy braku odpowiednich warunków zastosować sztuczne oświetlenie. Zwykłe żarówki wytwarzają za dużo ciepła (i zużywają sporo prądu), lepsze będą świetlówki. W sklepach akwarystycznych a czasami także w zwykłych sklepach z oświetleniem można nabyć świetlówki z widmem dopasowanym do potrzeb roślin.

Przesadzanie: Rośliny co dwa, trzy czy cztery lata należy przesadzać do nowego podłoża. W zależności od jakości podłoża i wody może być konieczne częstsze przesadzanie (nawet co rok). Najlepiej przesadzać muchołówkę po okresie zimowego spoczynku, zanim wypuści nowe liście. Używać należy standardowych, plastikowych doniczek o średnicy 10 - 12 cm (12-15 cm dla dużych osobników). Zbyt niskie doniczki nie są wskazane ponieważ muchołówka posiada długi system korzeniowy. Gdy korzenie wyrastają poza doniczkę mogą zacząć gnić i doprowadzić do śmierci rośliny.

Smaczny kąsek

Podłoże: Zazwyczaj stosuje się torf zmieszany z piaskiem (lub perlitem) w proporcjach 2:1. Proporcje nie są aż tak istotne -- dobry wyniki daje stosowanie samego torfu albo torfu z piaskiem (1:1). Kluczowe znaczenie ma za to jakość torfu. Idealny jest torf wysoki (z mchów torfowców -- Sphagnum) w postaci czystej (bez dodatku nawozów), nieodkwaszony (pH 3,5-4,5), słabo rozłożony (poniżej 30%), z niską zawartością składników mineralnych. Sole mineralne są szczególnie niebezpieczne dla kiełkujących roślin. Woda podsiąka do góry, paruje a rozpuszczone w niej związki mineralne (wymyte z gleby) krystalizują na powierzchni ziemi i młodych roślinach. Dla starszych roślin wysoka zawartość soli mineralnych także nie jest obojętna.

Podlewanie: Stosujemy podlewanie przez podsiąkanie --- doniczkę stawiamy na podstawce z woda (poziom wody 1-4 cm). Należy starać się utrzymywać stały poziom wody. Jedynie zimą bezpieczniej jest ograniczyć podlewanie aby nie pojawiła się pleśń czy inne choroby grzybowe. Trzeba jednak uważać aby nadmiernie nie przesuszyć ziemi.
Istotna jest jakość wody. Pożądana jest jak najmniejsza zawartość soli mineralnych. Najlepiej używać "deszczówki" pod warunkiem że będzie zbierana z dala od terenów przemysłowych, odpowiednia jest także woda destylowana lub z filtra odwrotnej osmozy (najtańszy filtr RO kosztuje około 500zł). Jeżeli woda kranowa jest bardzo miękka (kamień w czajniku nie osadza się) to można ją stosować, po odstaniu, do podlewania. Wodę twardą dobrze jest przegotować (powinna się gotować kilka minut pod przykryciem - im twardsza tym dłużej). Po przegotowaniu (i ostudzeniu oczywiście) woda nadaje się do podlewania.

Temperatura: Latem 20-35C. W okresie spoczynku 1-10C

D. muscipula 'Royal Red'

Nawożenie: Muchołówka przystosowała się do podłoża ubogiego w substancje odżywcze, aby uzupełnić swoją dietę łapie owady. Nawóz w normalnych dawkach spali korzenie. Poza tym wchłanianie zwykłego nawozu ze względu na kwaśny odczyn podłoża jest bardzo utrudnione. Muchołówka nie potrzebuje nawożenia a jeśli co jakiś czas dostanie tłuściutką muchę będzie szybko rosnąć. Odradzam szczególnie początkującym hodowcom stosowanie jakichkolwiek nawozów -- najprawdopodobniej przyniesie to więcej szkody niż pożytku. Jeśli ktoś chciałby poświecić roślinę na eksperymenty może spróbować zastosować rozcieńczony nawóz dla roślin żyjących w kwaśnym podłożu. Można spróbować także rozpylać nawóz na liściach -- muchołówka właśnie przez liście pobiera substancje pokarmowe ze złapanych owadów.

Rozmnażanie:

Z liści:
Najlepiej wiosną lub wczesnym latem delikatnie odłamujemy liść jak najbliżej bulwy -- razem z białą dolną częścią liścia. Kładziemy liść na torfie lub mieszaninie torfu z piaskiem i lekko przysypujemy podstawę liścia. Zapewniamy wysoką wilgotność i dużo światła. Po kilku miesiącach można rozsadzić młode muchołówki do osobnych doniczek.

Podział:
Starsze rośliny mogą składać się z kilku bulw. Roślinę najlepiej rozdzielić wiosną. Należy przy tym uważać aby każda roślina po rozdzieleniu miała własny system korzeniowy.

Nasiona:
Po zapyleniu kwiatów za około miesiąc powinny się pojawić czarne nasionka. Nasiona wysiewamy do mieszaniny torfu z piaskiem (2:1). Więcej roślin wykiełkuje gdy poddamy nasiona stratyfikacji. Można zastosować suchą metodę -- nasiona w papierowej torebce przetrzymać w temp. około 5C przez około 6 tygodni lub mokrą czyli najpierw wysiać nasiona do doniczki i następnie przez 6 tygodni trzymać doniczkę w lodówce w temp. około 5C. Jeśli pogoda jest odpowiednia (wiosna) doniczkę wystawiamy na balkon, niewielkie spadki temperatury poniżej 0C nie powinny zaszkodzić nasionom ale należy chronić je przed dużym mrozem. Stratyfikacja "mokra" daje dużo lepsze rezultaty niż sucha. Wyhodowanie dorosłej muchołówki z nasion jest procesem powolnym (3-5 lat).

Wyrośnięta muchołówka

Najpopularniejsze kultywary:

• Dionaea 'Akai Ryu' (inaczej nazywana Dionaea 'Red Dragon')
Roślina (przy odpowiednim oświetleniu) cała wybarwiona na czerwono.
• Dionaea 'Dentate' i 'Dente'
Zęby pułapki są krótkie, trójkątne -- podobne do zębów rekina.
• Dionaea "Heterodoxa" (inaczej nazywana Dionaea 'All-Green')
Cała roślina jest zielona.
• Dionaea 'Red Piranha'
Muchołówka czerwona jak 'Red Dragon' i z zębami jak 'Dentate Traps'.
• Dionaea 'Royal Red'
Australijski kultywar o czerwonych ogonkach i pułapkach.
• Dionaea 'Sawtooth'
Zęby krótkie postrzępione, o ostrych końcach.

Literatura:
1) Peter D'Amato, 1998 "The Savage Garden"
2) Strony www (z sekcji Linki)